• Monika Wtulich
• On maja 12, 2016

Wypolerowane i pomalowane płytki ceramiczne pokrywają ściany od kościołów po stacje metra, od pałaców po kamienice. Będąc w Lizbonie nie sposób nie zauważyć najpopularniejszej sztuki dekoracyjnej w Portugalii. Azulejos, bo to o nich mowa, są częścią portugalskiej tożsamości, nieodłącznym elementem krajobrazu portugalskiej architektury.

Spacerując po uliczkach starej Lizbony próbowałam uwiecznić na zdjęciach i skatalogować wszystkie dostępne dla zwykłego przechodnia wzory portugalskich azulejos. Na szczeście nie wyznaczyłam sobie deadline, gdyż na pewno poddałabym się za pierwszym podejściem. Nie sposób ogarnąć tego w kilka dni. Co rusz wyrasta przed nami budynek o oryginalnym charakterze i wzorze ceramicznych płytek. Potwierdza tylko jak wiele osiagnieto w tej charakterystycznej dla Portugalii sztuce dekoracyjnej i jak wiele jeszcze przed nami, bowiem azulejos są w Portugalii zawsze w modzie. Tworzą niepowtarzalny klimat tego miejsca, zapraszają do podróży w czasie, są w końcu creme de la creme portugalskich elementów dekoracji.

Skąd nazwa azulejos?

Nazwa azulejos ma swoje źródło w arabskim słowie azzelij lub al zuleycha, co oznacza „mały, gładki, wypolerowany kamień”. Inni objaśniają je rownież wywodzącym się z języka perskiego słowem azul, czyli niebieski. Faktycznie klasyczne portugalskie płytki azulejos są w kolorze biało niebieskim, a pozostałe niebieski w sobie zawierają.

Ekonomiczna i praktyczna sztuka dekoracyjna

Azulejos nie należą do drogich sztuk dekoracyjnych, wiec tym bardziej rozpowszechniły się w państwie takim jak Portugalia. Znalazły szerokie zastosowanie w poprawianiu estetyki budynków i wnętrz. Dekorowano nimi nie tylko ściany, ale często też podłogi i sufity. Zastąpiły tekstylia i freski. Oprócz tego okazały się bardzo praktyczne. Po pierwsze azulejos chłodzą pomieszczenia, dzięki czemu letni skwar staje się do zniesienia. Ułożone na fasadach budynków odbijają światło słoneczne, dając wrażenie niesamowitej jasności i blasku. Światłem w Lizbonie zachwyca się każdy cudzoziemiec. I na koniec azulejos są bardzo praktyczne, bo higieniczne i chronią przez wilgocią, a ta w kraju graniczącym z oceanem jest wszechobecna i wkrada się do pomieszczeń każdym zakamarkiem. Kwintesencją było użycie azulejos przy odbudowie Lizbony po wielkim trzęsieniu ziemi w 1755 r. Tanie, praktyczne i o pięknych wzorach płytki spotkały się w ogromnym zapotrzebowaniem.

Azulejos wczoraj i dziś

Azulejos używane są w Portugalii nieprzerwanie od XV w. Zostały przywiezione na Półwysep Iberyjski przez arabskich Maurów, którzy z kolei zapożyczyli tę sztukę dekoracyjną od Persów.

Pierwsze azulejos charakteryzowały się wzorami geometrycznymi i motywami roślinnymi (Koran zabrania przedstawiania żywych stworzeń). W XVI-XVII w. kiedy nowatorska technika włoska majolica pozwoliła malować bezpośrednio na glinie, Portugalczycy wykształcili własny styl azulejos. Na jego portugalską tożsamość składały się obrazy scen biblijnych i historycznych, polowania, czy wyobrażenia krain inspirowane podróżami Vasco da Gama. W dekoracjach azulejos nie mogło zabraknąć wszechobecnej historycznej nostalgii, podobnie jak w muzyce (fado) i w portugalskiej kuchni (dorsz). Koniec XVII w. to fascynacja portugalskiej arystokracji biało-niebieskimi płytkami wzorowanymi na holenderskich delftach. Rozkwit sztuki secysyjnej i art deco na przełomie XIX i XX w wziął azulejos szturmem. Ceramiczne płytki zagościły na stałe na fasadach i we wnętrzach sklepów, restauracji oraz budynków mieszkalnych.

Nawet dzisiaj w XXI w. azulejos są nadal aktualne, co może potwierdzić dekoracja stacji lizbońskiego metra. Kłaniają się tutaj po raz kolejny charakterystyki płytek – niedroga forma dekoracji, łatwa w utrzymaniu, odporna na działanie czasu oraz warunki atmosferyczne. Najstarsze płytki w metrze datuje się na ponad 50 lat. Przykładowo na jednej ze stacji Parque jest położonych 450.000 płytek. Dekoracja 19 stacji metra została zaprojektowana przez artystkę Maria Keil. Natomiast do pracy nad dekoracją stacji Oriente (lokalizacja EXPO `98) zaproszono artystów z pięciu kontynentów.

Przykłady najlepszych portugalskie azulejos?

 – Museu Nacional do Azulejo w Lizbonie (przepiękny XVI-wieczny budynek dawnego zakonu, perełką jest 36-metrowy panel biało-niebieskich azulejos przedstawiających panoramę miasta Lizbony przed wielkim trzęsieniem ziemi w 1755 roku)

 – Igreja de São Roque w Lizbonie

– Igreja de São Vincente de Fora w Lizbonie

– Palacio dos Marqueses de Fronteira w Lizbonie

– Palacio Nacional w Sintra

– Dworzec kolejowy São Bento w Porto

– Igreja de São João w Evora

– Kościół Santo Ildefonso w Porto

Fot. Igreja de São Vincente de Fora w Lizbonie

Fot. Kościół Santo Ildefonso w Porto

Fot. Dworzec kolejowy São Bento w Porto

Fot. Palacio dos Marqueses de Fronteira w Lizbonie

Fot. Palacio dos Marqueses de Fronteira w Lizbonie